หากพูดถึงดอกมะลินั้น ส่วนใหญ่เป็นที่รู้จักกันดีในทางสุคนธบำบัด หรือที่หลายคนมักนำไปอยู่ในกลิ่นหอมบำบัดของกลุ่ม อโรมาเทอราปี (aromatherapy) ว่าดอกมะลินั้นมีคุณสมบัติในการกระตุ้นอารมณ์โรแมนติกหรือ ความต้องการทางเพศ ที่ฝรั่งเรียกว่าเป็นกลิ่น “aphrodisiac” ซึ่งก็มาจากคำว่า Aphrodite ที่เป็นชื่อของเทพธิดาแห่งความรักและเสน่ห์ทางเพศอันแสนเย้ายวนในเทพปกรณัมของกรีก ซึ่ง Aphrodite ก็คือองค์เดียวกับเทพีวีนัสในตำนานของชาวโรมันนั่นล่ะ ได้ยินแล้ว ทำให้อดนึกไม่ได้ว่าหากเป็นในบ้านเราแล้ว ดอกมะลิเป็นดอกไม้ประจำวันแม่และใช้สำหรับบูชาพระในเมืองไทยนั่นเอง
ถ้ามะลิ sambac เป็นราชาแห่งสนธยา ส่วนมะลิ grandiflorum ก็คงจะเป็นราชินีแห่งรุ่งอรุณ เพราะบานยามเช้าตรู่ ซึ่งมะลิ grandiflorum มีถิ่นกำเนิดในเอเชียใต้ และปลูกแพร่หลายทั่วโลกโดยอยู่ในเขตภูมิอากาศอบอุ่นเช่นแถบเมดิเตอร์เรเนียน ซึ่งมะลินี้นิยมนำมาใช้ทำน้ำหอมมากที่สุด เพราะว่ามีกลิ่นที่หอมหวานมาก ทั้งยังมีรูปลักษณ์สวยงาม บอบบาง ให้อารมณ์อ่อนหวานแบบผู้หญิงมากกว่ามะลิ sambac
ชาวตะวันตกขนานนามดอกมะลิโดยว่าเป็น king of flowers และให้กุหลาบเป็นควีน queen ที่เรียกดอกมะลิ king คงเพราะมะลิมีกลิ่นหอมอย่างแรง จึงถูกนำมาใช้เป็นส่วนผสมหลักในน้ำหอมคู่กับดอกกุหลาบ แต่ก็มีผู้ตั้งข้อสังเกตว่า มะลิ sambac นั้นสมเป็นราชาแห่งดอกไม้มากกว่า เพราะมีกลิ่นเข้มข้นเย้ายวนกว่าดอกมะลิชนิด grandiflorum และหากใครเคยลองเด็ดมะลิที่บ้านมาดมดูนานๆ จะทำให้รู้สึกได้เลยว่า ในกลิ่นหอมเย็นนั้นจะมีกลิ่นฉุนเจืออยู่เล็กน้อย โดยกลิ่นนี้เกิดจากสาร indole ซึ่งเป็นสารประกอบในกลีบของดอกมะลิ ที่มีไว้เพื่อดึงดูดแมลงกลางคืน ซึ่งจะมาผสมเกสรเพื่อขยายพันธุ์ให้แก่ต้นไม้ ส่วนสาร indole หากมีความเข้มข้นสูงจะมีกลิ่นไม่ชวนดม
มะลิถูกเปรียบเป็นราชา ก็คงเพราะมีลักษณะของความเป็นชาย (masculinity) มากกว่ากุหลาบที่มีกลิ่นหอมอ่อนหวานสดใสแบบผู้หญิง ดอกมะลิ sambac นี้หอมแรงและจะบานตอนกลางคืน ซึ่งกลิ่นหอมแรงที่สุดจะเป็นตอนกลีบดอกกำลังแย้มออกในเวลาหัวค่ำ ก่อนที่จะบานเต็มที่ตอนกลางคืน น้ำหอมฝรั่งบางกลิ่นที่มีการใช้มะลินี้เป็นส่วนผสม ที่จะให้อารมณ์โรแมนติกดีแท้ แต่อาจให้กลิ่นไม่ใคร่จะใกล้เคียงกับมะลิจริงเท่าใดนัก
ดอกมะลินั้นเป็นดอกไม้ที่คนไทยคุ้นเคยกันดี มีสีขาวบริสุทธิ์และมีกลิ่นหอมชื่นใจ ทำให้มะลิถูกนำไปเปรียบกับความสูงส่งดีงาม และกลายเป็นสัญลักษณ์ของวันแม่ คนไทยยังนิยมใช้มะลิในพิธีการสำคัญต่างๆ อย่างการนำมาทำพานพุ่มไหว้ครู ร้อยมาลัยถวายพระ หรือ นำดอกมะลิมาใช้รดน้ำดำหัวผู้ใหญ่ในวันสงกรานต์ ทำให้ดอกมะลิในวัฒนธรรมไทย จึงมักมีความผูกพันกับของสูง นั่นอาจเป็นเพราะมะลินั้นถือเป็นยอดของดอกไม้หอมมากกว่าดอกอื่นๆ ทั้งมวล จึงเหมาะจะนำมาใช้แสดงความเคารพบูชาอย่างสูงสุดต่อผู้มีพระคุณ ที่อยู่ในจิตวิญญาณของคนไทยมาแต่โบราณกาล
